معارف اسلا می

در فقه شيعه دست ها را روي هم گذاشتن باعث بطلان نماز مي شود و اين برگرفته از رواياتي است که اهلبيت عصمت و طهارت ـ عليهم السلام ـ با اسناد صحيح به دست ما رسيده و علماي شيعه هم دلايل قانع کننده بر بطلان ديدگاه اهل تسنن ارائه کرده اند، اما اهل سنت مي گويند در نماز بايستي دست راست را روي دست چپ گذاشت و اين را نماز رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي دانند و رواياتي نيز در کتب روايي خود آورده اند که مي توان گفت 8 روايت است و ادعا مي کنند اينها را 20 نفر از صحابه پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نقل کرده اند. اين روايات عبارتنداز:
1. مالک از ابي حازم از سهل بن سعد آورده که مردها مأمور بودند در نماز دست راست را بر روي دست چپ بگذارند.[1]
اين روايت را احمد بن حنبل در مسند احمد، ج5، ص336، محمد بن اسماعيل بخاري در صحيح بخاري، ج1، ص18، بيهقي در السنن الکبري، ج2، ص28 و... هم با عباراتي شبيه اين روايت نقل کرده اند.
2. يحيي از عبدالکريم بن ابي المخارق بصري نقل مي کند که از فرمايشات پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بود: ... گذاشتن دست راست بر روي دست ديگر در نماز و عجله در پرداخت فطره...[2]
3. از وائل بن حجر نقل شده که به نماز خواندن پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نگاه مي کردم، ديدم قيام نمود و تکبير گفت و سپس دست راستش را بر پشت دست چپ نهاد.[3]
4. ابي عثمان گفته: ابن مسعود در نماز دست چپ را روي دست راست گذاشته بود که پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ ديدند و آمدند دست راستش را روي چپ نهادند.[4]
5. قبيضه از هُلب نقل مي کند که پيامبر خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را در نماز ديدم، دست راستش را روي دست چپ خود گذاشته بودند.[5]
6. نافع از ابن عمر نقل مي کند که پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: ما پيامبران به سه چيز امر مي کنيم: عجله در پرداخت فطريه، تأخير در سحري و گذاشتن دست راست بر روي دست چپ در نماز.[6]
7. از اميرمؤمنان نيز نقل کرده اند که فرموده باشند مراد از آيه «فصل لربک وانحر» در سوره کوثر اين است که نمازگزار در نماز دست راستش را روي دست چپ گذارد.[7] اين روايت را از ابن عباس نيز آورده اند.
8. باز گفته اند: وقتي علي بن ابي طالب تکبيرة الاحرام مي گفت، دست راستش را روي دست چپ مي نهاد و تا رکوع بر نمي داشت مگر براي درست کردن لباس و... .[8]
اين روايات با چند دليل که در کتاب هاي روايي و فقهي خود اهل سنت آمده نمي تواند درست باشد و بيانگر واجب بودن دست بسته نماز خواندن شود از جمله:
1. عسقلاني مي نويسد پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به خلاد بن رافع چنين نماز خواندن را ياد مي داد که: اول وضو بگير؛ بعد رو به قبله ايستاده و تکبيرة الاحرام بگو (در کتاب هاي ديگر آمده چون روشن بود که نيت کردن لازم است، لذا پيامبر نيت را نگفته اند)، سپس آن چه توان داري از قرآن بخوان (خود اهل سنت گويند مراد اين است که سوره فاتحه بخوان و البته مي توان گفت کسي که سوره بلد نيست مي تواند قرآن بخواند)، بعد رکوع برو و در آرامش ذکر رکوع را بخوان و سپس قيام کن و بعد به سجده رفته و در کمال آرامش سجده را انجام ده، سر از سجده بردار به سجده دوم رو. بعد از اين رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمودند: اين يک رکعت از نماز است.[9]
در اين روايت پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ هيچ اشاره اي به واجب بودن گذاشتن دست راست روي دست چپ نکرده است در حالي که اگر واجب بود بايد آن را هم مي گفت. 
در برخي از روایات آمده مردي آمد از پيامبر درخواست کرد که نماز را به او ياد دهد و... که در هيچ کدام از اين روايات هيچ اشاره اي به دست بسته نماز خواندن نکرده و حتي در برخي از اين روايات مستحبات را نيز گفته اما با اين حال اشاره اي به گذاشتن دست روي دست نکرده اند. از جمله افرادي که اين روايات را در کتب روايي و فقهي خود از اهل سنت آورده اند، عبارتنداز:
عبدالکريم بن محمد رافعي در فتح العزيز في شرح الوجيز، ج3، ص370؛ محيي الدين النووي در المجموع في شرح المهذب، ج3، ص290؛ عبدالله بن قدامه در المغني، ج1، ص657؛ عبدالرحمن بن قدامه، در الشرح الکبير، ج1، ص644؛ بخاري در صحيح بخاري، ج7، ص132 و ص226؛ مسلم نيشابوري، در صحيح مسلم، ج2، ص11؛ محمد بن يزيد قزويني در سنن ابن ماجه، ج1، ص336؛ احمد بن شعيب نسائي در سنن النسائي، ج3، ص59؛ و السنن الکبري، ج1، ص390؛ بيهقي در السنن الکبري، ج2، ص15 و ص372 و ده ها کتاب ديگر از اهل تسنن مانند شرح صحيح مسلم، عون المعبود در شرح سنن ابن داود، معجم الکبير و ... همه اينها بيانگر اين مطلب است که روايات هشت گانه قابل استناد نمي باشد.
2. واجبات نماز
برخي علماي اهل سنت در واجبات نماز مي نويسند که آنچه با انجام دادنش انسان يقين مي کند که نمازش را طبق دستور خدا خوانده و به آنها واجبات گفته مي شوند عبارتنداز: نيت، تکبيرة الاحرام، قيام، قرائت حمد در هر رکعت، رکوع، قيام بعد از رکوع، سجود، تشهد و سلام.[10]
اماگذاشتن دست روي دست در نماز را از مستحبات دانسته اند.[11] و اين يعني امر پيامبر اسلام به مؤمنان و اينکه مراعات اين امر واجب باشد، دليل قانع کننده اي ندارد وگرنه شيخ سيد سابق و عبدالرحمن بن قدامه در ج1، ص633 الشرح الکبير و نيز منصور بن يونس بهوتي در ج1، ص468، و کشاف القناع نبايد از کنار اين روايات مي گذشتند و حتي برخي آن را در واجبات که هيچ از مستحبات نماز هم نشمرده اند.
3. مکروه بودن گذاشتن دست روي دست در نماز
با اينکه مالک بن انس رئيس مذهب مالکي ها خود روايات 1 و 2 اين نوشتار را نقل نموده، اما درعمل فتوي مي دهد که در نمازهاي واجب نبايد دست بسته نماز خواند ولي در نمازهاي مستحبي اگر کسي خسته شد اشکال ندارد و گاهي نيز مي گويد دست بسته نماز خواندن مکروه است و گاهي هم مي گويد: دست ها را پايين آورده و بسته نگذاشتن از سنت است (يعني سيره پيامبر) و مي نويسند: باز گذاشتن دست ها براي من دوست داشتني تر است. و براي اين فتواي خود که همه مالکيه نيز آن را پذيرفته اند رواياتي از ابن زبير، حسن بصري هم مي آورد.[12]
النووي هم رواياتي از ابن زبير، حسن بصري و نخعي نقل مي کند که نبايد در نماز دست بسته باشيم و قاضي ابوطالب نيز از ابن سيرين همين را نقل مي کرده است، اوزاعي گفته نمازگزار مخير است که دست ها را روي هم گذارد يا باز بگذارد و دليل آورده اند که پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در موقع ياد دادن نماز هيچ اشاره اي به دست بسته خواندن نماز نکرده است.[13]
4. اختلاف بين علماي اهل سنت
ابن رشد حفيد مي نويسد: گذاشتن دستها روي هم درنماز از اختلافات بين علماست و اين اختلاف به خاطر آن است که برخي از راويان در نقل کيفيت نماز رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اشاره اي به اين کار نکرده اند و در مقابل برخي گفته اند که مردم مأمور به اين کار بودند و برخي دليل آورده اند که نمازگزار در نمازهاي مستحبي که گاهي طولاني مي شود مي تواند دست ها را روي هم گذارد و کمي استراحت کند ولي در نمازهاي واجب جايز نيست.[14]
حاصل آن که هرچند اهل سنت به رواياتي استناد مي کنند، اما اختلاف نظرهاي فراواني و روايات معارض با اين استناد ها ثابت مي کند که دست بسته خواندن نماز جايز نيست و اگر گفته شده در مستحبات اشکال ندارد به خاطر اين است که در نماز مستحبي مراعات برخي مسائل ضرورتي ندارد.
 
پي نوشت ها:
[1] . مالک بن انس، الموطأ، بيروت، داراحياء التراث العربي، چاپ اول، 1406ق، ج1، ص159.
[2] . همان.
[3] . بيهقي، احمد؛ السنن الکبري، بيروت، دارالفکر، بي تا، ج2، ص28.
[4] . همان.
[5] . بيهقي، السنن الکبري، ج2، ص29 و ص31.
[6] . همان.
[7] . همان.
[8] . همان.
[9] . محمد بن اسماعيل، سبل السلام، مصر، شرکت مکتبه و مطبعه مصطفي البابي الحلبي و اولاده، چاپ چهارم، 1379ق، ج1، ص160.
[10] . شيخ سيد سابق، فقه السنة، بيروت، دارالکتاب العربي، بي تا، ج1، ص133 و 144.
[11] . همان.
[12] . ر.ک: ابن قدامه، عبدالله، المغني، بيروت، دارالکتب العربي، بي تا، ج1، ص514؛ ر.ک: سمرقندي، علاء الدين، تحفة الفقهاء، بيروت، دارالکتب العلميه، چاپ دوم، 1414ق، ج1، ص126؛ ر.ک: المبارکفوري، تحفة الاحوذي في شرح الترمذي، بيروت، دارالکتب العلميه، چاپ اول، 1410ق، ج3، ص73.
[13] . النووي، محيي الدين، المجموع في شرح المهذب، بي جا، دارالفکر، بي تا، ج3، ص311.
[14] . ابن رشد حفيد، محمد، بداية المجتهد و نهاية المقتصد، بي جا، دارالفکر، 1415ق، ج1، ص112.